Archiwa tagu: taoistyczna rzeczpospolita

Życie w regionie instytucjonalnej niestabilności i ciągłych kryzysów.

Na Ukrainie żałoba i wielka radość, a dla Rosji i dobrych wujków z Zachodu pauza strategiczna przed kolejnym starciem cywilizacji. Marszałek ukraińskiej konfederacji Oleksandr Turczynow stwierdził dzisiaj w parlamencie: „centrum władzy jest tutaj”. Człowiek ten przyjął na siebie taką rolę, że albo jest najlepszym przyjacielem Kremla, albo od dziś jego wrogiem nr 1. Może się o tym kiedyś dowiemy, gdy powstanie ukraiński IPN i udostępnione zostaną niedopalone akta ukraińskiej bezpieki (do lustracji nawołują teraz na Majdanie). Ale dzisiaj wierzę, że Turczynow jest przywódcą narodu i mam nadzieję, że historia to potwierdzi.

Faktem jest, że atmosfera w ukraińskim parlamencie przypominała dziś tę atmosferę, która nastała w Polsce z początkiem października 1788 roku, kiedy to pierwszy od śmierci Augusta III Wolny Sejm Rzeczypospolitej rozpoczął swoje obrady. Gdy to się zaczynało, Rosja zajęta była wojną z Turcją i Rzeczpospolita miała chwilę oddechu. A Ukraina tego oddechu w listopadzie zeszłego roku nie miała i mimo to zdecydowała się na walkę. Bo jeśli nawet igrzyska w Soczi potraktować jako „drugi front” Putina, to przecież Rosja i tak dysponuje mocami intelektualnymi aby zająć się także Ukrainą. Tym bardziej podziwiam Ukraińców. Chwała Bohaterom!

Korzystając z wspomnianej na wstępie pauzy strategicznej możemy na chwilę ostudzić emocje i zastanowić się nad kluczowym problemem historii Intermarium:

jak żyć w realiach instytucjonalnej niestabilności?

Nasi sąsiedzi, nasi „wielcy sąsiedzi” przećwiczyli w szczegółach i przetestowali przez trzysta z górą lat zarządzanie krajami Międzymorza. Polega ono w największym skrócie na wywoływaniu cyklicznych kryzysów, które prowadzą do instytucjonalnej niestabilności. Aż do momentu, gdy uda się wsadzić na kluczowe stanowisko króla, premiera lub prezydenta bezwolną kukłę, której jedyną zasługą jest to, że stabilizuje instytucje zniewolonego kraju. Jak więc żyć w realiach, które polegają na tym, że im bardziej chcemy się wyzwolić, tym bardziej wpadamy w niewolę? Próbując odzyskać Niepodległość najłatwiej ją utracić – taki paradoks, który „sprzedaję” wszystkim przyjaciołom i powoli jeden po drugim wszyscy przyznają mi rację… Sęk w tym, że nie próbując odzyskać Niepodległości też wpadamy w niewolę, tyle, że agonia trwa dłużej, a tortura jest rozłożona w czasie.

Nasi Wielcy Przodkowie przećwiczyli ten sam trudny problem w warunkach niezbyt sympatycznego, tak zwanego „wczesnego średniowiecza”. Były to czasy, gdy prezydenci nie tyle ginęli w wypadkach lotniczych, ile raczej nie mogli być pewni, czy wrócą żywi ze szczytów międzypaństwowych. Jak choćby sławnej pamięci Bolesław Chrobry. Ten książę napadnięty w Merseburgu przez nasłanych przez „cara” Henryka II zbirów ledwie uszedł z życiem i tak zaczęła się wieloletnia wojna, która dla ówczesnej Polski skończyła się geopolityczną katastrofą. Europejski projekt Ottona III popadł w zapomnienie, a w ruinach polskich kościołów zamieszkały dzikie zwierzęta.

Wieczyste bezkrólewie

Fakt faktem, że dopiero niemiecka ekspedycja przywróciła na tron Polski dynastię Piastów w osobie Kazimierza Odnowiciela. Po Bolesławie Śmiałym przez ponad dwieście lat trwało w Polsce „wieczyste bezkrólewie”. Istniało Królestwo Polskie, ale nie było króla. I prawdę mówiąc nikt go specjalnie nie pragnął. Zdawano sobie sprawę z rozlicznych kłopotów, jakie mogłaby wywołać koronacja – prawie pewna wojna z Niemcami, niechęć Rusi, zazdrość Czechów. Jednym słowem: instytucjonalna niestabilność w pełnej krasie. Podnieść się do walki – to znaczy zaryzykować wojnę z całym światem.

Ale z jakichś powodów nasi przodkowie nauczyli się żyć w tym stanie i radzili sobie nie najgorzej. Po pierwsze Niemcy to jednak nie to samo co Mongołowie, więc było nam trochę łatwiej, niż Rusinom. Nade wszystko zachowano ideę wspólnego Królestwa, które miało się zrosnąć niczym pocięte przez Bolesława Śmiałego szczątki Świętego Stanisława. Kolejny postęp, to idea Korony Królestwa Polskiego – niematerialne wyobrażenie Państwa Polskiego, Rzeczypospolitej. Potem odsunięcie od władzy zdegenerowanej dynastii Piastów i pozbycie się niepotrzebnego balastu ziem zachodnich, czyli „Starego Królestwa” na rzecz Nowego Królestwa – okrojonego, ale zjednoczonego. Następnie faktyczne przejęcie władzy przez naród w drodze wyćwiczonych i dobrze przygotowanych konfederacji.

Żyjąc w warunkach tej niestabilności nasi przodkowie przećwiczyli ideologicznie i praktycznie egzystowanie w warunkach organizacyjnego chaosu i braku biurokratycznej administracji. Zjazdy rycerstwa odbywały się w wielu krajach Europy, ale u nas okazały się jedynym gwarantem stabilności państwa. Gdy zaś w czasach Jagiełły się okazało, że metoda jest skuteczna – stosowano ją coraz częściej, aż pojawiły się znane nam z narodowej mitologii Sejmy. Pierwsze z nich odbywały się już za czasów Kazimierza Jagiellończyka – a więc wcześniej, niż sądzono jeszcze do niedawna. Cele tych zjazdów były początkowo dość ograniczone: zjeżdżano się po to, aby uzyskać sprawiedliwość przed królewskim sądem odwoławczym i potargować się z królem o podatki, uzyskując stopniowo różne ustępstwa. Zjazdy te odbywały się coraz częściej, a główną ich zasadą była zgoda reprezentantów wszystkich ziem. A do zgody dochodzono w drodze żmudnych i nieraz wieloletnich negocjacji…

Tak wyglądały instytucje państwa, którego obywatele się nauczyli, że próba budowania biurokratycznej administracji jest w warunkach instytucjonalnej niestabilności skazana na niepowodzenie. Sąsiedzi najbardziej się bowiem nas boją, gdy rządy u nas przejmują dyktatorzy. Dyktat narodu wydaje się im mniej groźny – przecież takim Sejmem można na różne sposoby manipulować, rozbijać zgodę, podsycać niesnaski… Niby racja, ale jakoś tak dziwnie się stało, że gdy Sejm Polski zjednoczył Koronę, Mazowsze, Prusy Królewskie i Litwę, w Niemczech walczyły o władzę coraz mniejsze i coraz bardziej rozdrobnione księstewka i miasta, a rzeki spławne – rdzeń pacierzowy ówczesnej gospodarki – poprzedzielane były komorami celnymi, co czyniło handel rzeczny nieopłacalnym! U nas tego nie było; Wisła była dla wszystkich, cło płacił ten, kto tego naprawdę bardzo chciał – to był Wolny Kraj. I co najlepsze co roku dawni Polacy „ćwiczyli” na Sejmach wpadanie w instytucjonalną niestabilność i o dziwo ciągle odkrywali to samo: że bez kompromisu i zgody sława Królestwa Polskiego nie utrzyma się nawet roku. Że każda próba „wzmocnienia” władzy oznaczać będzie niezgodę wewnętrzną i interwencję obcych.

Coroczny „shutdown”

Sejm jako poligon instytucjonalnej niestabilności? Tak! Amerykanie co kilkanaście lat ćwiczą swój słynny „shutdown” – a więc odmowę uchwalenia budżetu przez Kongres. My taki „shutdown” mieliśmy co roku, z tą różnicą, że u nas stały budżet to może i był, ale na papierze i w praktyce starczał na utrzymanie dworu królewskiego, królowej, kilku dyplomatów i trzech-czterech tysięcy armii kwarcianej („armia” – to brzmi dumnie). Ustrój taki miał swoje dobrze nam znane wady, ale miał też i pewne niezaprzeczalne zalety. Porównując z taką na przykład Moskwą widać wyraźnie, że tam zmiana władzy przebiega w sposób niezwykle bolesny, zarówno dla elit, jak i dla ludu. Pod rządami carów kraj żyje w atmosferze cmentarnego spokoju, który ujście złych emocji znajduje wyłącznie w urządzaniu najazdów na kraje ościenne. Rzecz w tym, że wojskami moskiewskimi często dowodzili może i zdolni wodzowie, ale armia niewolników nie zawsze się sprawdza w starciu z inteligentną armią obywatelską. A każda klęska jest dla totalitarnego reżimu zagrożeniem totalną niestabilnością. Szczególnie gdy do rządów dorwie się jakiś Iwan Groźny i doprowadzi swój kraj na krawędź rozpaczy. Inaczej mówiąc, coroczne „ćwiczenie kryzysu”, jakie odbywało się na polskich Sejmach było swoistą szczepionką i uodparniało kraj na wypadek rzeczywistego kryzysu.

Każdy może spytać: skoro było tak dobrze, to dlaczego skończyło się tak źle? I co z tym cholernym liberum veto, które w powszechnym mniemaniu było odwrotną stroną zasady jednomyślności?

Rozdziobią nas kruczki prawne

No to przyjrzyjmy się wydarzeniom dzisiejszego dnia na Ukrainie. Ukraiński parlament konstytucyjna większością głosów przegłosował odsunięcie od władzy Wiktora Janukowycza. Prawda to czy fałsz? Prawda. Co na to Janukowycz? No, tego, tamtego, decyzja podjęta z naruszeniem procedury, i takie tam trele-morele. A więc prawnicze kruczkarstwo. To właśnie było to, co zabiło naszą kochaną Rzeczpospolitą. Już w latach 30-40 XVII wieku pojawiło się dążenie do ścisłego przestrzegania prawa proceduralnego. Zrazu nie znajdowało ono wielkiego posłuchu, bo rozsądek i miłość Ojczyzny ciągle jeszcze górowały. Kluczowy przepis proceduralny stanowił o tym, że Sejm nie może trwać dłużej, niż sześć tygodni. Gdy zaś pojawiała się potrzeba przedłużenia obrad, pytano po kolei wszystkie województwa o zgodę i na ogół ją uzyskiwano – choć było to systematyczne łamanie prawa! Jak to w praktyce wyglądało? Ano posłuchajmy słów znanego pamiętnikarza Albrychta Stanisława Radziwiłła:

„…nadszedł wieczór i długo dysputowano o prolongacie [przedłużeniu] sejmu, czego jedni wcale nie chcieli, inni godzili się na dzień następny, pozostali zasłaniając się uroczystościami niedzieli palmowej [29 III] naznaczali poniedziałek [30 III]. Litwa protestowała, że jeśli nie powrócą jutro, to posłowie nie pozostaną dłużej nawet godziny. Tak się też stało, że wszyscy postanowili stawić się po obiedzie”

Jak widzimy, kryzysowa sytuacja w roku 1643 została chwilowo rozwiązana na skutek szantażu. Niestety nikt nie lubi być szantażowany. Następnego dnia posłowie

„…Przybyli koło drugiej godziny po południu, choć nie wszyscy i niejeden z nich nie mógł się pochwalić zupełną trzeźwością. Rzecz zaraz od początku źle postępowała, bo Kazimierski szorstką replikę rzucił w twarz prymasowi za jedno słówko o koziej wełnie. Gdy starosta sochaczewski Oborski proponował, by tak uroczysty dzień uszanować i przenieść obrady na następny, biskup krakowski niezbyt fortunnie, w gwałtownym uniesieniu rzucił, że jako laikowi raczej wypada mu zostawić ten skrupuł duchownym, którym leży na sercu, by sprawy Rzeczypospolitej były dzisiaj rozpatrywane. Dał tym okazję do najgłębszej obrazy, bowiem i starosta, i inni porwali się i przygotowywali się do tłumnego wyjścia”.

Jak widać, nadmierny pośpiech i zwyczajne chamstwo biskupa doprowadziło do jawnego już kryzysu parlamentarnego. Przy okazji warto zwrócić uwagę na to, że nie wszyscy posłowie byli obecni – część pewnie jeszcze leczyła kaca. Zobaczmy jednak jak rozwiązano tę sytuację:

„nadbiegli senatorowie, marszałek wołał, by zamknięto drzwi. Ja z podkanclerzym litewskim zatrzymałem pisarza płockiego wbrew jego woli, inni pozostałych. Tumult trwał godzinę, wreszcie burza się uspokoiła; powiedzieliśmy, że chcemy przedstawić pewne rzeczy, resztę zachowując na dzień następny, ponieważ sejm nie może się nigdy kończyć w niedzielę. I tak wzięliśmy ich podstępem. Usłyszawszy to, wielu nietrzeźwych odeszło, jedni, by się przespać, reszta, by nie poniechać przygotowanych uczt. Ubyło trzydziestu ośmiu posłów. Tymczasem my dalej działaliśmy, a przyniesionymi dla pozostałych posłów i dla senatorów kielichami znakomicie zagrzaliśmy głowy. Jednym słowem, wszystko zostało uchwalone i o czwartej godzinie po północy przyszliśmy do spoczywającego króla, gratulując sobie szczęśliwego zakończenia sejmu”.

Można patrzeć na tę wyjątkową sytuację jak na rozpaczliwą próbę zażegnania katastrofy i „typowy” objaw „polskiej anarchii”. No cóż, pewnie w hitlerowskim Reichstagu panował większy porządek i szacunek dla autorytetu… A tak serio: faktem jest, że senatorowie naprawili tylko popełnione przez siebie i Litwinów błędy taktyczne. Pierwszy błąd: nadmierne trzymanie się procedury i dążenie do jak najszybszego zakończenia sejmu zgodnie z prawem. Tego typu postępowanie tylko rozdrażnia nasz Naród i dobrze o tym wiemy. Grzeczność i etykieta to cechy ludzi kulturalnych. Drugi błąd: niezrozumienie dla zmęczenia tych, którzy po prostu chcieli sobie dobrze zjeść, napić się i trochę odetchnąć (posłowie zazwyczaj nie robili przerw na posiłki i obradowali bez przerwy od rana do wieczora!). Obrady można było przesunąć o jeden dzień, ale Litwinom się dziwnie śpieszyło. Tylko cham się śpieszy. I trzeci błąd: wdawanie się w sprzeczki z podchmielonymi głowami tych, którzy próbowali z jednej strony świętować Niedzielę Palmową, a z drugiej strony wypełnić swój obywatelski obowiązek. Tym razem skończyło się nieźle, bo posłowie, którzy poszli spać nie wnieśli protestu przeciw podjętym uchwałom i byli mocno zawstydzeni swoim stanem.

Niestety w latach pięćdziesiątych doszło do fatalnego precedensu. Podczas Sejmu w 1652 roku jeden z posłów, Władysław Siciński, niezbyt głośno zgłosił protest przeciw przedłużeniu obrad i cichutko jak myszka wyjechał z Warszawy. A co zrobili nasi politycy? Zamiast zignorować dezertera, uznali, że nie mogą podjąć decyzji wobec nieobecności jednego posła. No bo, panie, tego, procedura, prawo i takie tam. Podczas gdy właśnie na ówczesnej Ukrainie odradzało się wtedy powstanie Chmielnickiego, a armia koronna zmierzała w stronę katastrofalnej klęski pod Batohem.

Tak Proszę Państwa, to nie „polska anarchia”, ale fałszywe zamiłowanie do prawa i procedury zniszczyło nam Polskę. Ukraińcy to zrozumieli – pytanie na jak długo. I czy nie ugną się przed presją wielkich tego świata, którzy tak bardzo są przywiązani właśnie do prawa i jego niedobrej macochy – procedury? Jeśli więc zbierzemy się kiedyś na jakimsi polskim majdanie i nagle staniemy oko w oko z prawem proceduralnym i jego idiotyzmami, przypomnijmy sobie słowa wielkiego polskiego prymasa Stanisława Karnkowskiego: „jedno w cale [całości] tylko zgoda nas zachowa”. Nie procedura.

Byle do wiosny!

Jakub Brodacki

Czasy mamy niepewne. Uczeni przekraczają kolejne granice przyzwoitości, a prawnicy nie nadążają za radosną twórczością specjalistów od „lepszego jutra”. Wiele z tych zaskakujących wydarzeń bazuje na naszych przyzwyczajeniach i przekonaniach, i konsekwentnie zmierza do tego, aby zamieszać nam w głowach. Szczególnie, jeśli są to przekonania oparte na Wierze.

Przyjrzyjmy się jak ludy skandynawskie wyobrażały sobie koniec świata. Wymienię tu tylko kilka zjawisk o charakterze przyrodniczym.

Wyobrażenie pierwsze – pożarcie słońca i księżyca

Dwa straszliwe wilki goniące Słońce i Księżyc wreszcie dopadną swe ofiary. Wtedy Słońce i Księżyc przestaną istnieć, gwiazdy pospadają i cały nieboskłon ulegnie zniszczeniu. Wyobrażenie oparte na fałszywym wyobrażeniu, że coś „goni” słońce i księżyc. Tak jakby nasza gwiazda i nasz satelita nie mogły poruszać się same z siebie. Może to przez niedostatek wiedzy astronomicznej, bo przecież wedle naszej dzisiejszej wiedzy to nie Słońce krąży wokół Ziemi, ale Ziemia wokół Słońca. Problem w tym, że nikt mi nie umiał wytłumaczyć skąd się ten ruch bierze. Fizycy używają wobec profanów słów-wytrychów w rodzaju „zakrzywienia czasoprzestrzeni” wywołanej przez masę Słońca i temu podobnych, które niczego nie tłumaczą. A więc może jednak skandynawowie mieli rację – coś goni Słońce i Księżyc, bo innej przyczyny dla ich ruchu nie znajduję…

Wyobrażenie drugie – oceany występują z brzegów

Mieszkający w czeluściach morza wąż Jormugand wyjdzie z wody na ląd, by wspólnie z innymi swoimi kamratami – duchami żywiołów – wyniszczyć rodzaj ludzki. Opowieści o globalnym potopie zapładniają nasza wyobraźnię od czasów starożytnych i co i rusz pojawiają się kolejne teorie (ostatnia o powstaniu Morza Czarnego!). Powstają na ten temat piękne filmy S-F, a globalna szajka naciągaczy wmawia ludziom, że emisja dwutlenku węgla może roztopić lodowce i zalać obszary nadbrzeżne. Wyobrażenie oparte na wierzeniach, podpieranych teoriami naukowymi.

Wyobrażenie trzecie – niebo zawali się nam na głowę

Według skandynawów, armia „żywiolaków” na czele z Lokim będzie próbowała wejść po tęczy do nieba, aby obalić rządzącą tam elitkę Asów. Niestety tęcza nie wytrzyma ich ciężaru i po prostu się zawali. Jednak w jakiś cudowny sposób ognisty olbrzym Surtr, władca Muspelheimu, używając płomiennego miecza zemsty, podpali Asgard i pozostałe światy. Wtedy wszystko zostanie zniszczone. Wyobrażenie to oparte jest na fałszywym wyobrażeniu tęczy jako bytu materialnego, porównywalnego do mostu łączącego dwa światy. Pomijam fakt, że po pożarciu Słońca (patrz wyobrażenie pierwsze) tęcza naturalna zaistnieć raczej nie może i nie będzie już nikogo, kto mógłby ja wywołać sztucznie. Nawet Biedronia z marszałkiem Grodzkim i natchnioną przez nie-wiadomo-co HGW już między nami nie będzie.

Między religią a nauką

Wszystko to brzmi bardzo zabawnie, a większość tych opisów końca świata zawartych w pięknej mitologii skandynawskiej można traktować w kategorii metafor, względnie wyobrażeń opartych na fałszywych założeniach naukowych.

Problem zaczyna się wtedy, gdy wierzenia organizują nasze życie. W gruncie rzeczy życie każdego z nas oparte jest jakiejś wierze lub przynajmniej nadziei, że jakieś rzeczy mają się tak jak nam się wydaje. Gdy wszystko się wali i wyobrażenia sprawiają nam zawód, następuje nasz mały ragnarok. Przyznam, że ja ten ragnarok przeżywam przez cały okres trwania II PRL, który nie od razu odsłonił swoje rzeczywiste oblicze i przez długi czas łudził nas po staremu narodowymi barwami, Mazurkiem Dąbrowskiego i czym tam jeszcze… Owszem, ja i moi przyjaciele, ciągle sobie powtarzaliśmy, że to wszystko ułuda, ale siłą rzeczy żyliśmy w tym złudzeniu, przyzwyczailiśmy się do niego, a nawet mieliśmy pewne poczucie absurdalnej, ale jednak stabilizacji… Aż do 10 kwietnia 2010 roku.

Ragnarok, który dopiero nadejdzie

Tak więc przeżyłem swój ragnarok, ale obawiam się, że wielu Polaków jeszcze go w pełni nie przeżyło. Spodziewamy się, że coś takiego nastąpi wkrótce i niejasno wyobrażamy sobie groteskowe i zarazem tragiczne wydarzenia, które go mogą zapoczątkować. Podam tutaj takie, które do czasu pogrzebu WRONY wydawały się zupełnie niemożliwe, ale teraz nabierają barw coraz bardziej realnych.

Przykład pierwszy. TW „Bolek” zostanie pochowany na Wawelu. Niemożliwe? Możliwe. Olbrzym Surtr czeka tylko na odpowiednią chwilę, aby zniszczyć nasz narodowy Asgard, zrzucić go na ziemię i zmieszać z błotem. I co my wtedy zrobimy? Prawdopodobnie będziemy protestować. Czyli nie zrobimy prawie nic. Bo przecież zdecydują o tym biskupi, przeciw którym pyszczyć katolikowi nie wolno. A jak zapyszczą niekatolicy, to najprościej będzie określić ich mianem „prowokatorów” i odesłać do wszystkich diabłów.

Przykład drugi. Po zajęciu Polski przez szajkę z Kremla, Stolica Apostolska zobowiąże polski kościół do nawiązania bliskiej współpracy z prawosławnymi popami patriarchatu moskiewskiego. W celu ocieplenia wzajemnych relacji, każdej niedzieli w kościołach będą się odbywać wspólne modlitwy z udziałem popów (w razie braków kadrowych FSB oddeleguje swoich pracowników). Porządku w kościołach będą pilnować uzbrojone oddziały Kadyrowców. Naturalnie, pojawi się zjawisko małego sabotażu i różne incydenty, ale na nic więcej bym nie liczył, bo en masse katolik nie sprzeciwi się Stolicy Apostolskiej. Chyba, że, dajmy na to, na tronie papieskim pojawi się taki na przykład papież Formozus, albo pojawi się kilku antypapieży. Czasy mamy takie, jakie konserwatyści kochaja najbardziej, czyli „średniowieczne”, więc wszystko jest możliwe.

Przykład trzeci. W ramach obrony konserwatywnych wartości Władymir Putin zainspiruje polską prawicę do aktywnej akcji „zakaz pedałowania”. Dojdzie do kilku linczów i samosądów. Ku ogólnej radości zdemontowana zostanie tęcza na Placu Zbawiciela, natomiast pomnik Czterech Śpiących zostanie otoczony troskliwą opieką. Prace na łączce będą kontynuowane pod nadzorem oficerów FSB, a zwłoki bedą pieczołowicie identyfikowane z pomocą rosyjskich archiwistów i archeologów. Przecież wspólna pamięć o „żydowsko-bolszewickim” totalitaryźmie nie może zostać zapomniana…

Specjalnie dobrałem przykłady, które zapewne niejednemu czytelnikowi podwyższą nieco ciśnienie. Oba są z gatunku tych, opisanych w kronice Galla Anonima: „Wtedy to Czesi zniszczyli Gniezno i Poznań… A wspomniane miasta tak długo pozostały w opuszczeniu, że w kościele Św. Wojciecha męczennika i Św. Piotra apostoła dzikie zwierzęta założyły swe legowiska”. Zapytajmy więc samych siebie: gdy zniknie wszystko to, co materialnie przypomina nam o naszej przeszłości, lub gdy zostanie pohańbione; gdy takoż to, co dostarczało wielu Polakom duchowej siły (albo jej złudzenia) zdradzi Polskę i zabełta Polakom w głowach – co wtedy z nas zostanie? Czy będziemy katolickim pół-narodem przypominającym Łużyczan – religijnych i bardzo płodnych artystycznie, ale pozbawionych ikry, zniewolonych, ośmieszonych?

I może wtedy zapytamy Ukraińców o to, jak się buduje naród i państwo – z nicości?

Jakub Brodacki

Nie od dziś odnoszę wrażenie, że moje poglądy różnią się od wszystkich. Na prawicy uważają mnie za lewaka, a co wiedzieć czy nie anarchistę. Na lewicy za konserwatystę. Wszystko to przez to, że ludzie, którzy mają w głowie coś więcej poza telewizyjną sieczką, wypełniają wolną przestrzeń łatwo dostępnymi ideologiami. Świat ludzkiego umysłu jest piękny, ale naprawdę dziwny.

Najważniejsze jest to, że jak ktoś sobie wbije do głowy którąkolwiek z ideologii, przestaje dostrzegać świat takim jakim jest. Nie uczestniczy w tworzeniu ideologii, ale jest jej konsumentem, a w najlepszym razie reproduktorem. To bolesne zjawisko. Sam wiele razy padłem jego ofiarą, więc wiem, co mówię. Ot, choćby kwestia globalnego ocieplenia. Jak można być takim idiotą i kretynem, żeby w nie wierzyć. A jednak wierzyłem.

Wielbicielom prawicowych ideologii oszczędzę przytyków. Przejdę jednak do sprawy konkretnej, mianowicie do sprawy Ukrainy. Jest sobie za naszą wschodnią granicą ponad 40-milionowe państwo, o którym wiemy zazwyczaj tylko tyle, że kiedyś należało do Polski, że się okropnie zbuntowało i właściwie nie wiadomo dlaczego, bo przecież naród ukraiński nie istnieje i nigdy nie istniał. Żeby włożyć kij w mrowisko dodam, że podobnie o narodzie polskim myślą Niemcy. Wystarczy zresztą przejrzeć słownik staropolski, aby zrozumieć, że średniowieczna polszczyzna to zepsuty niemiecki żargon techniczny. Czyli nas po prostu nie ma. Podobnie jak Ukraińców. Oni przecież mówią jakąś dziwną mieszanką słów zaczerpniętych od Polaków i słów z języka ruskiego. Jak taki zlepek kulturowy może być narodem? Oczywiście nie może. Państwo sezonowe, inaczej mówiąc. Albo naród-efemeryda jak ktoś woli.

A jednak z jakichś powodów takie twory państwowe powstawały i będą powstawać. Nie tylko dlatego, że wielkie mocarstwa lubią tworzyć kłopoty, które potem będą w pocie czoła rozwiązywać. Nie, rzecz w tym, że tworzenie się nowych narodów jest zjawiskiem naturalnym i nie powinno nas zaskakiwać. Niekiedy proces ten dokonywany jest sztucznie i wtedy nie ma zbyt wielkich szans powodzenia. Naród hitlerowski przetrwał niezbyt długo. Naród sowiecki był tylko inną nazwą narodu rosyjskiego, więc nie był nowy. Ale naród ukraiński, jaki na naszych oczach właśnie wytworzył się na kijowskim Majdanie – jest już zjawiskiem naturalnym i dlatego przetrwa dłużej, niż nam się niekiedy wydaje.

W poprzednim wpisie wskazywałem na które regiony Ukrainy może liczyć rząd w Kijowie. Analiza poparcia dla trzech głównych partii – Batkwiszczyny, Udaru i Swobody – pokazuje wyraźnie, że wszędzie, za wyjątkiem Krymu, Doniecczyzny i Łuhańszczyzny. Potem znalazłem mapki obrazujące zasięg języka ukraińskiego i rosyjskiego. Zasięg języka ukraińskiego pokrywa się niemal dokładnie z zasięgiem poparcia dla trzech głównych partii; zasięg rosyjskiego to poparcie ogranicza, szczególnie zaś na Krymie, w Doniecczyźnie i Łuhańszczyźnie. Z kilkumiesięcznej obserwacji ukraińskich mediów (głównie hromadskego, ale nie tylko) wynika, że znakomita większość Ukraińców na całym terytorium Ukrainy jest dwujęzyczna. To oznacza, że znajomość języka ukraińskiego jest wyznacznikiem patriotyzmu. Nie do wiary? A jednak.

Co więcej, znacząca część ukraińskich patriotów to Rosjanie, którzy w ciągu ostatnich 20 lat po prostu postanowili zostać Ukraińcami. Ostatnio też Ukraińcy myślą o tym, by zbudować wokół Kijowa „lepszą Rosję”. „Rosję” bez Putina, ale „Rosję” gwarną, wieloetniczną, wielokulturową i wielowyznaniową. Co to oznacza? Taki sam projekt, ale z Putinem – to Rosja Sowiecka. Bez Putina – to po prostu dobrze nam znana Речь Посполи́тая, Rzeczpospolita. Zamiast człowieka sowieckiego, Rosjanina, ma się pojawić człowiek sarmacki, Ukrainiec. Hasła „Sława Ukrainie” tracą swój nacjonalistyczny sens. Ukraińcy pytają retorycznie „której” Ukrainie krzyczą „sława” – czy tej, która jest, czy tej, która dopiero ma nadejść?

Prawdę mówiąc od dawna miałem płonną nadzieję, że projekt sarmacki zrealizuje Polska, jako najbardziej naturalny kontynuator tego dziedzictwa. Przekonuję się jednak, że my, Polacy, mamy naładowane mózgi ideologiami, sentymentami i przesądami, które całkowicie uniemożliwiają nam działanie w takim właśnie kierunku. Zanim się na mnie śmiertelnie obrazicie, Drodzy Czytelnicy, przemyślcie dobrze, czy jednak nie mam racji. Nie jesteśmy do tego gotowi i to z wielu powodów. Mamy poważne kłopoty z własną tożsamością, śmiertelnie boimy się rozpłynąć w morzu innych narodów, a cała ta Unia Europejska przyszła do nas zdecydowanie za wcześnie i nie w takiej formie, jak byśmy chcieli. Ukraińcy natomiast wyraźnie sygnalizują gotowość i mają energię do działania.
Z naszej strony wystarczyłoby może tylko tyle, abyśmy im nie przeszkadzali i moralnie wspierali, bo niestety nie mamy żadnego know how, który mógłby im się przydać. Przykładowo, wspaniała tradycja sarmackiej mieszanej formy ustrojowej jest polskiej inteligencji zupełnie nieznana. Wielu z nas potrafi na wyrywki cytować dzieła zachodnich konserwatystów i liberałów, ale podobną znajomością sarmackich myślicieli mało kto może się pochwalić. Sedno sarmackiego ustroju – Sejm Rzeczypospolitej – jawi się nam w całkowicie wykrzywionym zwierciadle. A przecież jest to jedyny nasz wynalazek, który moglibyśmy Ukraińcom nieodpłatnie przekazać. Niestety najwyraźniej za lat kilka czy kilkanaście to nie my będziemy uczyć Ukraińców naszego Sejmu, ale Ukraińcy będą nam wykładać o Majdanie. Obyśmy chociaż wtedy byli pojętnymi uczniami.

Na zakończenie jeszcze mała ciekawostka, bardzo charakterystyczna dla najlepszych tradycji Rzeczypospolitej. Ponad dwa miesiące temu w Doniecku na Placu Konstytucji postawiono namiot nieustającej modlitwy. W namiocie tym (wielokrotnie napadanym przez gatunek agresywnego homo sovieticus) zbierają się chrześcijanie różnych wyznań, w tym unici, katolicy obrzadku łacińskiego, protestanci oraz prawosławni patriarchatu kijowskiego. Przybywają też duchowni. Modlą się o pokój w swoim regionie i jedność Ukrainy. Podpisali też wspólną deklarację jedności.

Niestety duchowni patriarchatu moskiewskiego deklaracji nie podpisali. „Powinni wiedzieć, że źródłem podziałów jest szatan, a Bóg jednoczy” – skomentował inicjator namiotu Serhiej Kasjak. W namiocie tym duchowni prawosławni patriarchatu moskiewskiego nie pojawiają się, a jedynie fotografują modlących się ludzi. Zdarzyła się też napaść na namiot, którą dokonali prawosławni wierni, deklarujący się jako prawosławni patriarchatu moskiewskiego.

Serhiej Kasjak wezwał do porzucenia nienawiści, która zawsze prowadzi do przemocy. Wierzy, że modlitwa pomaga przemóc paniczne nastroje. Obecny kryzys w donieckiem jest efektem bezbożności i życia pozbawionego duchowości. Wezwał do wzajemnej miłości.
Przyjrzyjcie się twarzy tego prostego człowieka. Wie on o Polsce więcej, niz niejeden Polak. Choć do chrześcijaństwa nie jest mi zbyt blisko, to jednak w tym namiocie modlitwy, w postsowieckim Doniecku, właśnie tam jest Polska.

Jakub Brodacki